Undrumst og Hneykslumst - Viðhorf

Við megum ekki láta breyta okkur í sálarlausa uppvakninga. Við verðum að undrast, hneykslast, elska og reiðast, berja í borð, hlæja og gráta.

Um daginn hitti ég nokkra jafnaldra mína að máli, ekki alla mér kunnuga. Ég spurði hvert skyldi farið í sumar. Utanlandsferðir voru í tísku í þessum hópi og vildu flestir komast á sólarstrandir, en færri einhvers konar upplifunarferðalög. Ég spurði hvort ekki stæði til að fara í einhvers konar innanlandsferð, tók sem dæmi að kíkja norður í Ásbyrgi og jafnvel heimsækja hinn tignarlega Dettifoss. "Ég veit ekki... Hvernig er með bílastæði þar?" spurði ein jafnaldra mín þá sviplaust um leið og hún henti sígarettustubb á gangstéttina þar sem við stóðum. Ég varð kjaftstopp. Ekkert: "Já maður þyrfti nú að fara að upplifa náttúruna aðeins," eða "Dettifoss já, maður getur nú varla kallað sig Íslending ef maður hefur ekki skoðað Dettifoss," eða bara "Já það gæti verið fallegt að sjá Dettifoss." Það fyrsta sem viðkomandi hugsaði um voru bílastæðin.

Í hryllingsmyndinni Dawn of the Dead deildi leikstjórinn George Romero ákaflega á neysluhyggju nútímans og það tómlæti sem fólk er farið að sýna lífinu. Kristallaðist hugmyndin í því að uppvakningarnir drógust að verslunarmiðstöðvum, kjörnum samfélaganna. Nýleg endurgerð hinnar sígildu myndar hélt uppi gagnrýni Romeros og tómeygðir ráfuðu uppvakningarnir um bílastæði verslunarinnar. Nóg af bílastæðum, enginn á bíl.

Undanfarið hef ég farið að verða í auknum mæli var við það sem ég vil kalla "Smáralindaraugu" í fólki á mínum aldri og jafnvel mun yngra fólki. (Ég vona að þetta fari ekki illa í eigendur Smáralindarinnar, enda ekki beint gegn þeim persónulega.) Tómlæti gagnvart heiminum, eintóma neysluhyggju. Það eina sem kemst fyrir í huga þessa unga fólks eru peningar og hvernig er best að eyða þeim. Bílar, bílastæði, umferðin og útsölur virðast vera grundvöllur helmings samræðna fólksins með Smáralindaraugun, en hinn helmingurinn af umræðunum snýst um tísku, sjónvarp og nýjustu leiðir til að ná fitunni af rassinum á sér. Fitunni sem safnast á rassinn við að keyra allra sinna ferða. Fitunni sem safnast enn betur á bossann við að sitja í bílnum hring eftir hring á akreinum bílastæðanna, leitandi að hinu fullkomna bílastæði, vappa síðan inn á skyndibitastaðinn og kjamsa á hamborgara, frönskum og kók. Leggjast síðan "örmagna" fyrir framan imbakassann og drekka meira gos og borða snakk. (En ekki samt fyrr en maður hefur skilað sínum klukkutíma í ræktinni með börnin örugglega geymd í "ævintýralandinu.")

"Sá sem ekki lengur undrast er hættur að lifa," sagði Albert Einstein. Sá sem ekki lengur horfir út í heiminn, dáist að fegurð hans, hoppar af kæti yfir hinu góða eða hryllir við ljótleikanum og illskunni, heldur bara mænir með tómum "Smáralindaraugunum" út í loftið, þarf að vakna. Það er svo mikilvægt að lifa lífinu en ekki eyða því inni í bíl, inni í sjónvarpi, inni í verslunarmiðstöð. Tími er peningar, svo við skulum hugsa um hann sem slíka. Fjárfestum tíma okkar rétt, fjárfestum tíma okkar í hluti sem láta okkur vaxa sem manneskjur. Það er aldrei of seint að læra nýja hluti. Ég var sjálfur að byrja að læra að dansa samkvæmisdansa, það er æðislegt. Ég byrjaði líka á frönskunámi og hyggst halda því áfram næsta haust. Allt þetta er hluti af því að eiga meira og betra samfélag við annað fólk og heiminn. Það er að lifa lífinu.

Við verðum að undrast og við verðum að leyfa okkur að hneykslast! Við verðum að leyfa okkur að fyllast viðbjóði þegar við sjáum hvernig farið er með unglingsstúlkur í dag. Klámvæðing og sjálfsvirðingarleysi, óhollar og viðbjóðslegar líkamsfyrirmyndir og ávísanir á átröskunarsjúkdóma eru ekki bara dæmi um hið endalausa "heimur versnandi fer" tal. Það er raunveruleg ógn á ferð. Sífellt bylur á okkur einhver menningarleg afstæðishyggja um að ef við hneykslumst séum við bara ekki nógu opin fyrir hlutunum. En það er nefnilega í lagi að hneykslast á sumu. Þegar við hneykslumst er siðferðiskennd okkar að segja okkur eitthvað og við eigum að hlusta og meta málið. Stundum er hneykslunin innistæðulaus eins og t.d. þegar Silvía Nótt bullar, en stundum á hún rétt á sér, eins og þegar fjórtán ára stelpur fara í brjóstastækkunaraðgerðir eða þegar unglingsstúlkur eru narraðar út í kynlífsathafnir sem þær hafa hvorki líkamlegan, andlegan né félagslegan þroska til að stunda né skilja.

Við þurfum að vakna og vera vakandi. Lifna og vera lifandi. Að hneykslast er að undrast. Það er engin sæmd eða flottheit í því að vera eins og sauðkind á valíumi úti í haga. Það er hallærislegt að hneykslast á því sem fullorðið fólk gerir upplýst sín á milli, en þegar málin snúa að börnum og sjálfsmynd þeirra þurfum við að opna augun og berja í borð. Óheilbrigð sjálfsmynd er böl sem byrjar að mótast strax í æsku. "Ef þú ert óánægð með líkama þinn, farðu þá bara í sílíkon," segir ótrúlega illa upplýst manneskja í sjónvarpi gagnrýnislaust. Hvað með að byrja á því að breyta brengluðu sjálfsmati sínu?

Líkams- og peningadýrkun, siðferðisdoði og skeytingarleysi gagnvart náttúrunni eiga öll sömu rætur. Enginn hefur tíma né þor til að leyfa sér að undrast og elska heiminn. Allir eru svo mikið að drífa sig að passa inn í þau mót sem þeir halda að þeir þurfi að lifa inni í að þeir gefa sér ekki tíma til að stoppa og horfa í kringum sig, jafnvel leyfa sér að berast bara aðeins með lífsins straumi í stað þess að vera sífellt að reyna að finna betri bílastæði.